Lenkijos Karalystės ir Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės konstitucija

Lenkijos Karalystės ir Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės Konstitucija

Šios konstitucijos tekstą šiuolaikine lietuvių kalba skaitykite straipsnyje Gegužės 3 Konstitucija.

Pastanawims Rondaus.

Wardon Diewa Traycio Szwięto wieno.

Stanisłows Augusts isz łoskos Diewa yr walos Gimini Lanku, Karalis, Didelis Kuningayksztis Lietuwos, Russios, Prussios, Mazowieckis, Żamayćios, Kijowos, Wołynios, Podolskis, Inflantskis, Smoleńskis, Siewierskis, Czerniechowskis, draugie su Stonays Susikonfederawotos liczbo antropo1, Lanku Gimina abznoczydamie.

Pażyndamie, kad Wysu musu Szcziestis tyk wienay isz patwirtinima gruntauna ir pataysima Konstytucyos Giminie iszeyn, par ilga daświadczenie pażynom użiłgotos Randaus musu wodos, norient pażiczkawot isz łayka, kurio dabar Europa ira ir isz tos i wyrszunie pryeynanczios wałandos, kurie mums patiems sawims atgranżyna, wałnie nu niesłowies swetimu wiresnibiu palepima, brangiau szacawoient uż Giwienima, ir usz szczieśliwaśties łocnos, Pabuwima wisos Żemies, ir niepaśidawima swetimiems, ir wałnasti Gimini, kurio szczestis i musu runkas ira padots, ir norient ant Błagasłowima, ir ant padiekawonies dabar asancziu yr po musu busienczu pakaleniu uśisłużyti, absilengdami tu parszkadu kurie pas mumy, musu.łocnos wodos galetu padirbt, del Giera wisie, del patwirtinima wałnasties, del użłaykima Mus[u] Tiewiszkis, yr ios groniczos su dydżauśie twirtuma Konstytucya pagiriam, ir tan cziełay usz Szw[enta] yr usz niepaiudinta absakam, pokol Giminis ant łayka pa[r pro]wa apraszita, tykrauśie sawa walo norietu matidami reykała [p. 2:] parmaynit kokie Artykuło. Ir pry2 tos Konstytucyos ir kitas Seymu szio pastanawimas pawins wiseyp prytykt. -

[I.] Wiera wirieśnioie.

Wiera Giminie wirieśnie, ira ir bus Wiera Szwęta Rymu Kataliku su wisays sawa proways. Parieims isz wieros wirieśnios i kokie nonc kita wiera, ira użdrausta po Koroniems usz toki nuśidieima. - No delto kad toie patie Szwęta wiera prysaka mums miłeti Artimus musu, pawinnie asam wysokiems Żmonims kokiosnonc Wieros, pakaiu Wiero yr Apieka isz Rundaus pryłayst, ir dielto wysokies budos, ir wałnasti wieros, Lanko Żemio, według pastanawima Żemies, pażadam. -

[II.] Baioray Źemlioniey.

Szanawoient atminima Pradku3 musu kayp Fundatoru wałna Randaus, Baioriszkam Stonu wysos wałnastiś ir pirmibie4 Sawa giwienimi ir publiczno, ko tikriau pryżadam, ir asabliway Prowas, Statutas, ir Prywilejas tam Stonu no Kazimiero didelo, Ludwika Węgraus, Władysłowa Jagiełłaus, ir Witoldaus brolie io, dideli Kuningaykszti Lietuwos, dawiel5 Władysłowa ir Kazimiera Jagiellończyku, no Jona Alberta, Alexandra, ir Zygmunta pirmoio brolu, no Zygmunta Augusta paskutinii isz Linios Jagielonu, sprawiedliway padotas, pastiprinam, pryżadam, ir usz niepaiudintos prypażistam. - Gadnaśtie Stona Baioristas Lenku Zemio, usz ligian wyśiems Baioristams kitiems kur tik kokies ira uży[wo]tos, prypażystam. Wysos Baioros ligos tarp sawie pry[paży]stam; nietiktay kad kożnas galietu storoties kokie [ho?]nora6 yr pasługu del Tiewiszkies, słowa yr pażycz[ka] iżdodamos pildit; ale ir lygo pryeima pry Prywileiu, ir Pir[myb]iu Stonu Baioru prygulancziu. - Uż wisa łabiau [pro]wa Despieczeństwas kożnos Asabos yr wałnasti Asabos, [p. 3:] yr wałnasti sawa gieribies ar tay ant grumta ar tey paiudinima gieribie, teyp, keyp no Amżiu kożnaus bua, szwiętay, nieuszkabintay użłaykitos turiet, noriem, yr użłaykam; pryżadant nietaysit priesz gieribies łocnos kiano kokies nors permaynas, albo kietoniszka prowa absukima, niepryłayśmy: - da ko gieriau Wiriauśie Wirieśnibie Żiemies ir Rundas par iaie pastanawitas, nieiokio ieszkoimu po pryczijnos Iurium Regalium /: Prowa Karalu7 :/ y kokinonc kito spasabu ant gieribies Obywatelaus, artey dalio, ar Cziełay saw noriet niegalies: delto deśpieczeństwa asabos ir wysokios gieribies kamnonc isz prowa prygulanczios, keyp ir tykra magzga staworczystos, keyp fundamenta wałnasties abywatelskas szanawoiem, użdeśpieczyiam, yr patwirtinam; ir kad ant ateynancziu po musu cziesu szanawotos yr despiecznas yr niepajudyntoś paliktu, noriem. -

Bajoros usz pirmos Abgintoius8 wałnastieś yr tos Konstytucyos prypażystam. Kozna Baiora cnataus, hunoraus, yr Draugistaus, ios szwętuma szanawoti, ios pabuwima sergieti paliektam, keyp ir wienan twirtibie Tiewiszkies, yr Wałnaścziu musu. -

[III.] Miestay yr Mieszczonay.

Prowa ant szo Seyma pastanawita, wadinama, = Miestay musu Karaliszkie walnie Ponistośie Rieczaspaspolitos = kad butu według pastanawima użłaykitas, yr usz dalie tos Konstytucyos absakam, keyp ir Prowa prydodanczie, wałnay Baioristay Lenku, del deśpieczeństwas Ju wałnaszcziu, yr cziełastis wisos Tiewiszkies, nauian, tykran, ir pamaczliwa siła. -

[IV.] Mużijkay Walszczionie.

Żmonios Artojos, isz kuriu ranku iszeyn wisa b[ago]tista Żemies, kurie didżiausie Gimini znoczies Sk[aycz]u par to ko twlrczauśie ira Żiemies śiła, teyp par Sp[ra]wiedliwaśti, Żmonista, yr powinasti Krikszczoniszk[a,] keyp [p. 4:] par łocno musu reykała gieray iżpażinta, po apieka Prowu yr Randa Żiemies pryiemam, ir pastanawiam: kad nu to karta, kokiesnonc wałnasties, padawimos ar sukałbeimos Aktoru su Walszczonieys sawa Tiewiszkies parondnay bus padaritas, ar tos wałnasties, padawimay, sukałbieimay butu su Pułkays ar su kożno wieno Sodżiaus giwiantoju sutiktas, pastanawis keyp wienam teyp ir kitam pawinasti według tieśinga sutarima yr apraszyma padieta ant tokiu padawimu y sukałbieimu po Apieka Randaus Żiemies prygulanczie. - Padieimay tokie yr isz iu iszeynanczies pawinasties9 par wiena Aktoraus żemies po giaro walo pryimtie nie tyk par ij pati, ale ir par io sukcessoru ar Prowa atpyrktojas, teyp stipras bus, kad niekada10 sawa walo parmaynit niegalies. - Teyp ir Walszczoniey kokiesnonc gieribies no po giaros walos pryimtu pada[wimu?]11 ir isz iu iszeynancziu pawinaszcziu, adsitraukt kito spasabu niegalies, tyktay to spasabu ir po tu sutarimu abraszimas, kokies bus rasztośie tu sukałbieiemu pastanawitas, kurios ar ant amżie ar lik łayka pryiemtas, parandnay iszpiłdis. Po tokio Spasabu Aktorams abznoczynima wisokiu pażijczku no Walszczoniu Jems prygulancziu, yr norient pamaczliway pryweśti nori padauginima Swieta musu Żiemies, absakam czieła wałnasti diel wisu Żmoniu, teyp szwieżiey ateynańcziu, keyp ir tu kurie pirmay isz Żemies iszeia, dabar norietu y Tiewiszkie sugriszti, teyp: kad kożnas Żmogus i Ponista Rieczaspospolitos szwieżey isz katros nonc szalies prybuwies, ar griżdams, ligiey tyk adsistos su Koie ant Żiemies Łanku, wałnasti tur keyp tyktay pats nor ieszkoti par sawa procie spasaba, kur yr kayp nor, wałna iam darit sutikimos ant aśiedłaszczies, ant darba, ar ant doniaus keyp ir kol nories, wał[na] iam miestie tayśit sawa giwianima ar Sodżiośie, [wa]łna giwianti Łanku Żemiey, ar sugriszti i kita [Że]mie kur nories, kad tyk iszpilditu tos pawinastis, [ant?] kuriu pats po gieros walos absiiemie. - [p. 5:]

[V.] Rundus ar abznoczimas macies Publicznos.

Wijsokie macie Zmoniu Draugisto prasidieie ysz walos Gimini. Delto kad cziełastis Ponistu, wałnastis Obywatelaus yr parundkus draugistos, ligio wogo ant wisada pabutu, tris Macies Rundus Łanku Gimini pawins sudietie, ir isz walies szios - Prowas ant wysada ir teyp bus, tey ira: Macie Prowasiszdodama surinktośiośie Stonośie; Macie aukszcziauśie isipiłdańczie Karaliu i Sargistas, yr Maćie Suda, wietośie antos reykałos pastanawita, ar busiencześ pastanawitas. -

[VI.] Seymas ar Macie Prowas iszdodanczie.

Seymas ar Stonay suringtie bus i dwie12 Sakliczies padalintas, i Sakliczie Pasłu, yr i Sakliczie Senatoru po pryśiedieiima ant wiriauśios wietas Karalaus. -

Sakliczie Pasłu keyp ir Abrazdas ir sudiejms wysos macies Gimini, bus szwętisto prowu iszdawinima. Delto Sakliczie Pasłu pirmiau suditas bus wysas myślies. 1. Aplink prowu abgułnu, tey ira: Konstytucyios, Cywilnu, Kryminalnu, ir ant pastanawima amżinu mokieszcziu. Tokiośietey dayktośie isz Kriesła Karalaus Woiewodstwams, Żemiems yr Pawietams, del parzurieima, myślies bus padotas, o par pamoksłos i Saklicze ateinantczies, pirmiau ant Suda paimtas bus. 2. Del pastanawimu Seyma, tey ira: mokieszcziey lik łayka, gatunka piningu, usztraukima skołos publicznas, Baioristas iszdawima, yr kitu nagradu paśitropiencziu, abznoczima publicznu iszłaydima piningu, kokies tankiey ar nietankiey atśieynas; Waynos, pakaiaus paskutinie padieima Sutartuwiu su swetimays, yr wysokiu Sutartuwiu del turgaus ar wertin […]13 su swetimiems14 Szalims, sukalbieimu kad pry Prow[os] Gimini prygul, iszdawima Kwitacyios Sudams yr tam padabnu dayktu kurios ko łabia[u?] reykałams Gimini prypoł, tośi dayktośie myślies no Kriesła [p. 6:] Karalaus tieśiey i Sakliczie Pasłu atieys, ir tos myślies pirmibie diel padawima i Sakliczie turies. -

Senatoru Sakliczios, kurie bus sudieta isz Wiskupu, Woywodu, isz Kasztelonu yr Ministru po Wiriesnibies Karalaus, kuriam wałna wiena karta doti Votum sawa, antra karta paritatem absudit patcziam15 ar par kan adsiusti i taie Saklicze sawa myślies, pawinastis ira: 1. Kożna Prowa kurie po parieimu parundku16 Sakliczio Pasłu, y Senatoraus - susirinkima toiaus parsiusta pawina buti, pryimtie, ar uszturieti lik parziurieima Gimini, kurie ira par prowa apraszita, par daugista bałsu; pryimima macie yr znoczenie Prowu pados, uszturieima użłaykies tyktay Prowa lik ateinanczie Seyma, ant katro keyp antro karto sutiks, teyp ta Prowa uzłaykita par Senatoraus surinkima, pryimta pawina buti. 2. Kożna pastanawima Seymu dayktośie aukszcziau iszrokotośiu17 kuria Sakliczie Pasłu Senatoriams toiau parsiust pawina; toiau su taię Sakliczie Pasłu par didibie bałsu absuditi, o sudieta abieiu Saklicziu didibie keyp prowośie apraszita ira, bus pastanawimu ir wale Stonu. -

Paznocziem: kad Senatoray yr Pasłay, kad bus rokunda18 użdota isz Sawa aple iu pasługu ar tey Sargisto, ar tey Kamissio Votum decissivum ant Seyma nieturies, tyktay to czies i Senatoraus wieta prysieśt galies, del dawima rokundos ant norieima Seymas. -

Seymas wysada gataws bus Prowa-iszdodams yr szoks. Prasidies po isziejma dwieiu miatu, parbus według ap[ra]szima aplink Seymu. Gataws, ant karsztos reykałos [su]szaukts, pastanawis tyktay aplink to, del ko [bu]s suszaukts, ar aplink reykałas po suszauki[ma] prypołośiu. - [p. 7:]

Nie wiena prowa ant szokie Seyma ant katro bus pastanawita, niegalies but iszkasawota. Seymaus czieła Skaytle bus isz dauguma Asobu - prowo żemiau apraszito teyp Sakliczio pasłu keyp ir Sakliczio Senatoru. -

Prowa ap Seymika, ant szio Seyma pastanawita, keyp tikriauśie twirtibie wałnasties Obywatelu kom macniay użdeśpieczyiam. -

No keyp Prowa dawims niegal but par wisu taysits, ir Gimins to łayka pats atliekt bo tyktay Pasłos sawa prystata, kurios giero walo absirienk; delto pastanawiem: kad Pasłay ant Seymiku abrinktie prowadawimie i abgułnośie Gimini reykału, według szios Konstytucyos pawins buti uwożoti, keyp ir Pasłay znoczidami cieła Gimini, bo iau iems padota wisu19 wale. -

Wis yr wisur par didibie bałsu absudita pawinna buti. Delto liberum veto, Kampederocyas wysokiu gatunku yr Seymos Kampederockios, kayp ir Dwaśiey szios Konstytucyos nietynkanczias, Ronda tyktay abwerczianczios, draugistos gadindamas, ant wisada kassawoiem. -

Isz wiena pusies norient padaritie teyp kad niebutu tankies yr gwołtauwnas parmaynas Konstytucio Gimini, isz antros pusies matant reykała pataysitie gierin szios Konstytucyos po iszprabawoimu ios - keyp pamaczliwa del giara Draugistos ana bus; łayka parżurieima yr patayśima ios uz 25 miatus abznoczyiem, norient tokio Seyma Konstytucios asabliwa turieti według prowu apraszita skiriom. -

[VII.] Karalis macie Iszpiłdanczia.

Niejoks Randas ko gierausiś be gieros Waldzios iszpiłdan[czios] buti niegal. Szcześtis Giminiu, no Prowu Sprawiedliwu, pamacies isz prowu, iszeyn no prowu iszpildima. Jau [p. 8:] pamokie daświadczenie, kad niekłauśims tos dalies runda prypile su nieszczeszczeys Łanku Żemie. Delto abznoczywszy wałnam Giminius20, macie pastanawimu saw prowu, yr macie pryżurieima ant wysokię21 waldżie iszpiłdanczie, yr aprynkima Uriedu i Sudus; Waldżie aukszcziausio iszpildima prowu, Karalu yr io Paroday atidodam: ta Paroda pry Karalaus - Sargiba Prowu bus wadinta. -

Wałdżie iszpildima del sergieima Prowu, yr iu pildimas, pawina dideley daboti. - Tien par sawie paczie pryżuries, kur prowas bus reykalingas22 pryżurieima, yszpildima, yr pamaczies twirtos. Kłauśitie ios wyśie Suday wisada pawinie, ana tur macie prymusit niekłausianczios yr sawa pawinasties ablayzdamos Sudos. -

Wałdżie iszpiłdima niegalies pastanawitie prowas, mokieszczius, Padumies, kokiesnonc, Skołas publicznas usztraukti, padieimos Summu Skarbawu par Seyma padietas, parmaynitie, Waynas iszdoti, Pakajos, nie Sutartuwims, i niejokius Jszkałbos politycznas twirtay pastanawit. - Wałna tyktay iay bus, lik łayko su Swietymays westi rokundus, yr lik łayka del adstraźnastiś Żemies iszpołanczios reykałos ustoti yr storonies dariti - yr aplinkta arcziauśiu Surinkimu Seymos dot żynie pawinna. -

Kriesła Karalaus Łanku abrynkamas par Pamilias ant wysada [n]oriem łaykit - yr pastanawiem. - Daświedczytas biedas [...]23 Karalu łayku, kuris iszwercz wysa Randa, pawinastis [pad?]aritie beśpieczeństwa kożnam Giwiantoju Łanku Żemies, [ir?] użdraudima ant wysada isikiszima Swetimu Wirieśni[bi]u; atminims grażibies yr Szczeszczies Tiewiszkies kad Pamilias wienas wałdie tan kank, reykała atlenkima nu Norie [p. 9:] Didibies Kriesłaus Karalaus, swietimu yr galancziu Łanku, atgranżant i wienibbie yr storoyma uż wałnasti Gimini padawie musu razumu, atidoti Kriesła Karalaus su prowa ant pakaleniaus. - Pastanawiem dełto, kad po giwienimu kokie mumies łoska Diewa pazwalis, Elektoris szosdienos Saxu Łankośie karalaus: pradżie busienczu Karalu Łanku prasidies no Asabos Friderika Augustos szosdienos Elektora Saxu, kurio pakalenii de lumbis isz paweykslies Wiriszkos Kriesła Karalaus Łanku abznoczyiem. Wiriausis Sunus Karalaus wałdanczie po Tiewu ant Kriesłas abringts bus. U kad szios dienos Elektoris Saxu nie turietu Waykus wiriszkos paweyksłos, tey Wirs par Elektora su sutikimu Stonu surinktuiu Duktieriey io pryrinkts, pradies linia pakaleniaus ant Kriesłaus Łanku. Delto Maryos Augustos Nepomucienos Dukterię Elektoraus uż Łanku24 Infantka absakom; - u pry Gimini palektam Prowa kurie nie papoł po iokio paraszimu kitu, abrynktie ant Kriesłaus kita kokie Familia kad pirmoie linia isibaygtu. -

Kożnas Karalis aprynktasies, prysiegs Diewu yr Giminiu, ant użłaykima Konstytucyos szios, ant Pacta Conventa, katrie bus pastanawitie su sziosdienos Elektoru Saxu, keyp abznoczyta ant Kriesłaus Karalaus, kurios bus keyp ir kita karta io pawinastis. -

Karalaus Asaba ira szwęta yr deśpieczna no wysa. Nieka pats sawa walo niedaridams, uż nieka niegal atsakit Giminie. Nie Pac Wałdings, ale Tiewu yr Gałwa Gimini pawins buti, yr tokio tatay Jy Prowa szioie Konstytucya prypażista yr absaka. -

Prapiktay tokiie, keyp bus Paktośie Konwentośie abraszitas, ir pirmibie Karalaus Kriesłu prytynkanczies, par szoie Konstytucy[a?] buśianczam Abrinktam uszpaunitas25 niegalies but uszga[uta? - ]26

Wysie Rasztay publicznie, Trybunołay, Suday, Mande[burios], Pyningay, Ciekay, po Karalaus Warda pawinie eyti. [Kara]lis katram prigul turieti wisa macie, giara świedczyt[ie?] turies [p. 10:] Jus agratiandi, ant Smerties absuditos, tyktay byle nie in Criminibus Status. Karalu prygules parundit Wayska waynos czieśie, yr aprinkti Wiriesniuiu ant Wayska, no su wałna parmayna iu ie tokie bus wale Gimini. Iszdoti rasztus ant Wiriesnibies, yr iszrinkti Uriedos według prowa żemeśnie abraszima. - Iszrinkti Wiskupus yr Senatorus według abraszima tos Prowas, yr Pasłus, kurie keyp ir pirmieie Urieday Wałdżios iszpiłdanczios ira Io, pawinastis bus. -

Sargiba ar paroda Karalaus del pryżurieima cziełasti ir iszpiłdima Prowu Karalu prydota bus: 1. isz Prymosa, kuris Gałwa Kuningistos Łanku, keyp ir wiriesni Kamissio Moksłos, kuris galies buti abkiests par pirmoie ex Ordine Wiskupa27, kurie niegal paśiraszitie po Adsakoms. 2. Isz pękiu Pasłu, tey ira: Pasłas Parundka, Pasłas Pieczetis, Paśłas Belli, Pasłas Skarba, Pasłas Pieczetis del Prowu Swetimuszalecziu. 3. Isz dwieiu Sekratoriu, isz kuriu wiens Kninga Sargibas, antrasis Kninga Prowu Swetimuszalu, łaykis; abudu nieturies votum decissivum.

Aktorus Kriesła Karalaus keyp iszbaygs miatus maźumistos yra keyp iau prysiegs ant Konstytucyos, ant wisu Sargibos Suśieimu, tyk be bałsa, gal buti draugie. -

Seymaus Marszałka, keyp ant 2 miatu abrynkts, bus draugie kur susieims bus Sargibas tyktay nie prygulies iam kiszties i Atsakus, tyktay wienay del suszaukima Seyma gatawa, tokio prypodkie: kad pamatitu is karsztosie reykałosie suszaukima Seyma Gatawa28, tykra reykała, o Karalis nienorietu suszaukti; tey [?]i tas Marszałka Pasłams y Senatorams pawins ap[sa?]ku iszdoti gromatas, ir pryczynies suszaukima [...]29 pawins iszraszitie. Reykałas gird karsztas Suszau[ki]ma Seyma bus tyktay tas: l. Karszto reykało ie ko pryreyks Giminiuo ko łabiau ant prypodka Waynos arczios. [p. 11:] 2. Ant prypodku susmiszima kokio kuris butu ant niepakaiaus tarp Sawiem, padabnas. Ar Sprecznastie tarp Sudays. [3.] Matidams bada abgułna Zemies nedeśpieczeństwas. 4. Kad Tiewiszkie butu sieratu Stonie, par Smertie Karalaus ar kokio lygo Karalaus sunkios. Wysas atsakimas Sargibo parziurietas bus par anos Asabos aukszcziau iszrokotos. - Absudims Karalaus po iszkłauśima wisu myśliu parważitie pawinna, kad30 butu wienopa walie ant iszpildima Prowa; par to kozna isz Sargibas kożnos atsaka po warda Karalaus yr su paraszima rankas io iszeyti pawina; ir pawina but pasiraszita par wiena isz Pasłu kurie siedż Sargibo, ir teyp paraszita pawina but pakłausita yr iszpildita ar par Kamissyas, ar par kokiesnonc Sudas iszpiłdanczies, tyktay tokiosie Dayktośie, kurie nie bus, czistay par szia Prowa atskirtas. - Je pasitropitu kad niewiens sudżiencziu Pasłu nienorietu po absudinima pasiraszit, Karalis adstupis no to absudima, o kad uśipułtu ant to absudinima; Marszałka Seymaus ant tokie prypodka praszis antra Suszaukima Seyma gatawa, o kad Karalis wielis suszaukima, tey marszałka pawins suszaukti. -

Keyp abrinkims wisu Pasłu teyp ir atszaukims isz iu po31 wiena32 iz Kożnas Administracyos iszdalie, y sawa Paroda, ar Sargiba, Karalaus ira prowa. Atszaukims tas Pasłaus diel prysiedieima Sargibo, ant dwieiu miatu, su wałna io ant ilgiesnie łayka par Karalaus patwirtinima bus. Pasłay i Sargiba atszaukti i Kamisyos nie susies. -

Ie pasitropitu kad dwy trieczies dalies sekretnu bałsu abieies33 Sakliczies isułanczytas ant Seyma, Pasła ar tey Sargibo, ar tey Uriedie parmaynas norietu, Karalis tojaus ant io wietas kito aprinkti pawins.

Norient kad Sargiba Prowu Giminiu pawina butu dideley atsakitie Gimini, usż wysos prowu niekłausimos, pastanawiam: Kayp Pasłay bus34 par Depitotos kurie ant iszkłausima iu35 procies36 bus paznoczitie; abskunstie, ab prowu niekłauśima, [p. 12:] pawinie bus atsakitie su Asabays ir su gieribie sawa. Tokis tey abskundimu Stonay surinktieie tieśiey par diduma bałsu Sakliczu sułanczitu, nosiusti abskunditos pawinie Pasłus y Sudus37 Seyma del pakoroima według kaltibies iu, ar par dawiesta niekałtuma no prowos i koros paleydima. Del38 parondna Wałdzios iszpiłdżianczios iszpildima, pastanawiem skiriom Kamissyos, kurios turies sutartie su Sargiba, yr pawinas kłauśit taie Sargiba. Kamissorey abrinktie bus par Seyma del pildima Uriedu sawu par łayka Prowu abraszita. Kamissyos tos ira: 1. Moksłu, 2. Parundka, 3. Wayska, 4. Skarbaus.

Kamissyas parundkawas Waiewodzkas ant szio Seyma pastanawitas, kuriems39 pryżurieimas Sargibas prygul40, gaus palepimus par aukszcziau paminawotos Kamissyas, respectivé kas kożnam prygul del wałdżios yr pawinasti. -

[VIII.] Wałdżie Sudaus.

Wałdżie Sudaus nie gal buti iszpildita nie par Wałdzie Prowas-iszdodanczios, nie par Karali; tyktay par Sudus tyczioms ant ta reykała pastanawitas yr aprinktas41. Teyp ana pawina buti ant wietas, kad kożnas Żmogus rastu Sprawiedliwasti, kad niedors wysur matitu ant sawies baudżiantie ranka Randaus Żemies. 1. Pastanawiam dełto Sudus pirmos Instancyos del kożna Woiewodztwa, Żiemies, Pawieta, y katros Sudżiey bus aprinktie ant42 Seymiku. Suday pirmos instancyos bus wysada gatawas ir saugos kad butu tiems sprawiedliwasties iszdota, kurie iaie reykałaun. Isz ta Sudu eys Apelacya y Trybunołos auksztiesnios kożnos Kraszta busianczies, sudietos ligiey isz Asabu ant Seymiku iszrinktu. Ir tie Suday teyp pirmos [p. 13:] keyp ir paskutinies instancyos, bus Sudays Ziemloniszkays del Baioru, yr wisu Aktoru Żiemies su komnonc in Causis Juris & facti.

2. Wietas Sudu wyśiems miestams według Prowa szio Seyma, ap Miestos wałnos Karaliszkios, użdeśpiecziam. -

3. Suday Referendoriaus del kożna Kraszta skiriam turiet norim del Prowu Walszczioniu wałnu sianowims prowams tam Suda attidotus. -

4. Suday Uszdwarnie Assesorios, Relacyinos, yr Kurlandiszkios, użłaykam. -

5. Kamissyas iszpiłdanczies turies Sudus, prowosie Saway Administracyay prygulanczios. -

6. Be tu Sudu prowosie Cywilnieśie yr Kryminalnu, del wysu Stonu bus Suds aukszcziausies Seymu wadinams43, i katro pry pradżios kożna Seymaus aprinktas bus Asabas. I to Suda prygulies, nosidieimas priesz Gimini ir Karalaus, ar Crimina Status.

Nauiy Surinkima prowu Cywilnu yr Kryminalnu par paznoczytos per Seyma Asabus, suraszit paliepam. -44

[IX.] Regencya, ar Randos lik Łayka.

Sargiba bus po draugie Regencya, turient sawa wireśnibie Karalenie, ar kad ios niebutu, Prymosa. Tosie tryiośie prypodkośie tyktay wietas turies ana Regencya: 1. Kad bus iaunośie dienośie Karalis, 2. Kad tokia liga Karalis turietu isz kurios Sumiszima razuma gautu45; 3. Kad pasitropitu Karalu ant Waynos papult y niewale. Iaunos dienos rokoiemos ligiey lik 18. Miatu, o sumiszymas tikraus razuma liga niegal but absakita, ie bent tyktay par Seyma gatawa par diduma bałsu dwiju triecziu daliu priesz kietwyrtay daley Saklicziu sułanczytu. Tokiośie tryiośie prypodkośie Prymosas Karunas Łanku Seyma toiau [p. 14:] suszaukti pawins; o kad Prymosas ta pawinnasti parmitrężytu: Marszałka Seymaus, pawins gromatas aplinku pas Pasłus y Senatorus iszdoti. Seymas gatawas parądis rata susiedima Pasłu Regencyo, yr Karalenie ustoti Karalaus pawinaszcziu pastipris. - O kad Karalis butu iau yszeynans isz iaunistas, u antra kart kad patarptu syrgdams, po treczie kad sugrisztu isz niewalos, Regencya rokunda isz sawa procies pawinna atidoti, yr atsakitie Gimini usz cziesa sawa Uriedista teyp keyp ira apraszita aplink Sargibas, ant kożna szoki Seyma, ysz Asabu yr Gieribiu sawa. -

[X.] Moksła Wayku Karalaus.

Sunay Karalaus, kurios usz Aktorus Kriesłaus Karalaus, Konstytucya paznoczyie, ira 46 pirmieie Waykay Tiewiszkies. Delto Storonie Giminiu turiet prygul ab giara wiedima iu, nieatimant Tiewu prowas ant Wayku. Po rondaus Karalaus pats Karalis su Sargiba ir su pryżurietuiu moksłas kuris bus isz Stonu ant moksłos Karałayczios paznoczitas, storonie daris. Po rądaus Regencyos tapatie Sargiba su paminawotu Pryżuretuju moksłos storonie turies. - Ant abeju prypodku Pryżurietoies no Stonu iszrinktas pawins ant kożna szokie Seyma abznaymit ab moksłos Karałayczios. Kamissyey Moksłu, pawinastis bus padoti suraszita parandka par kokie Spasobu mokieti Sunus Karalaus, ant pryimima Seymuy; del to kad be mokant ios wienay prywiedżiotu usz cziesa ang47 Wieros, meyles Cnatos, Tiewiszkies, wałnastis yr Konstytucyos Żemies. -

[XI]. Twirta Macies Gimini.

Gimins pawins pats saw abginima no uszpulties [p. 15:] yr pasaugoirna cziełastis sawa. Wiśi delto Obywateley ira Abgintoiey cziełastis yr wałnaszcziu Gimini. Waysks niekitoniszks daykts, tyktay isztraukta siła abginima i parundna isz abgułnas macies Gimini. Gimins pawins Waysku sawa nagrada yr owożenie usztatey prydoti, kad szis atsidoda wienay del io Abginima, Waysks pawins Gimini saugoti groniczies yr spakaynasti, abgułna wieno żodziu but io twircziauśiu Ustotoju. - Kad paznoczyma sawa iszpilditu ko gierau, pawinna but wis po wałdzie Wałdzios-Iszpiłdanczios, według apraszima Prowa: pawins waysks prysiegti ant wiernasti48 Gimini yr Karalu, Jr ant abginima Konstytucyos, Gimini. Używots gal buti Wayskas Gimini ant abgułna abginima Żemies, ant saugoima Twirtu miestu yr gronicziu, ar ant pamaczies Prowu yr Iszpiłdima, ie kas nienorietu pakłauśitie prowu. -